Stara, srednjevjekovna tvrđava na brdu iznad Zvornika dominira svojim zidinama i kulama. Od samog ulaska u grad kroz kapiju grada svaki pogled u nebo govori kako prolazniku i putniku tako i žiteljima ovog grada na Drini o stotinama godina istorije ovog grada.

Muzejski i prosvjetni radnik, Rajko Avramović, koji se već četrdeset godina bavi proučavanjem istorije Zvornika ističe da se grad prvi put pominje 1410. godine, ali da postoje tragovi o postojanju ilirske ili keltske gradine na ovom području.

- Pored ovih navoda, postoje jasni podaci da je u doba rimske vlasti ovo mjesto bila raskrsnica puteva od Srebrenice, gdje je bio rimski prokurator, odnosno, upravnik rudnika, do Sremske Mitrovice.  Po Kipertu i Mileru „Ad Drinum“ je bio smješten na području današnjeg Zvornika, što znači da je postojao i u ranijem periodu.

Ne postoje precizni istorijski podaci o tome ko je gradio ovu tvrđavu. Pretpostavke govore da su je gradili bosanski feudalci i kao najvjerovatniji graditelji spominju se vlastelinska porodica Zlatonosovića koja je u tom periodu vladala ovim dijelom Bosne, a stolovala u tadašnjem Zvoniku. Braća Zlatonosovići, Vukmir i Vukašin 40 godina prije Kosovske bitke,  imali ovdje svoj dvorac sa donžon kulom visokom 20 metara. Tada je ovo bila jedna od najjačih kolonija Dubrovčana, a prema njihovim podacima bilo ih je oko 640, pa je petina ili šestina evropskih potreba srebra išla preko ovih trgovaca u Zvorniku.

Zvornik se spominje 1410. godine kada se mađarski kralj Žigmund nalazio u njegovoj okolini, a 1435. godine ova oblast potpada pod ugarsku vlast. 1432. godine pominje se Teočak, koji je prije toga bio pod upravom Zlatonosovića,  kao utvrđenje iznad rječice Tavne, koju mađarski kralj poklanja srpskom despotu Đurđu Brankoviću. Godinu dana kasnije despot Đurađ preuzima i Zvornik.

Tvrđava nosi naziv Đurđev grad po Đurđu Brankoviću, mada je on samo zaoblio zidove kula, koji su bile četvrtasti, radi odbrane. U tom periodu stvorena je i prva varoš. Iz tog perioda potiče i legenda o prokletoj Jerini, ženi Đurđevoj, kojoj se pripisuje podizanje starog zvorničkog grada (Jerinin grad ili grad proklete Jerine) danas Đurđev grad.

Grad kasnije zauzima osmanlijska vojska koja gradi Donji grad sa tri kule.Oni su napravili pokretne mostove na južnoj i na sjevernoj kapiji, a u njihovo vrijeme tu su bile dvije vojne postave, pa su imali dizdara Gornjeg i dizdara Donjeg grada.

Grad čine tri međusobno povezana dijela: Donji (pored puta Zvornik-Sarajevo), Srednji (najstariji dio, kome je današnji izgled dao oko 1433. godine Despot Đurađ, kada je zagospodario Zvornikom) i Gornji grad (na uzdignutom brdu iznad Zvornika, na 407 m nadmorske visine).

Od 1878. i početka perioda austrougarske vlasti, porušen je najveći dio Gornjeg grada, gdje napravljena kasarna, cisterna, bastioni i magacini. Gradska tvrđava kroz istoriju imala je važan vojni i ekonomski značaj, a u austrijskom periodu pored hercegovačkog vojnog objekta u Bileći, objekat u Zvorniku je bio najvažniji – objašnjava Rajko Avramović.

Prema njegovim riječima, Gornji grad ima odlične potencijale za naučne simpozijume, galerije, muzejske izložbe, a objekat ima zavidne rekreativne i ugostiteljske uslove „koji opijaju čovjeka sadržajima i daljinom.

TRI GRADA

Danas tvrđava ima Donji grad sa oko 7,600 metara kvadratnih, Srednji grad 33.000, Gornji grad 8.000, a zidovi 400 metara kvadratnih ili ukupno 49.000 kvadratnih metara obuhvataju zidovi zvorničke tvrđave. U unutrašnjosti zidina je 7 kula, 8 bastiona, 2 barutane, nekoliko tabija, jedan kazamat, cisterna i kasarna

RADOVI

Godine 1964. izvršeni  su konzervatorsko-restauratorski radovi na području Donjeg grada. Sanirani su obalni bedemi, temelji i zidno platno.Izvršeni su konzervatorsko-restauratorski radovi na kulama koji se odnose na izmjenu drvenih krovnih konstrukcija, te pokrivački radovi.

Manja arheološka istraživanja na lokalitetu Đurđev grada vršena su 1998. godine. Istraživanja su vršili prof. dr Đorđe Janković iz Republičkog zavoda Srbije i mr Mirko Babić, direktor Muzeja Semberija u Bijeljini.

Tvrđava je jedan od najvrijednijih i najvećih objekata ove vrste u zemlji i može se mjeriti sa Petrovaradinskom ili Kalemegdanskom tvrđavom. Proglašena je od strane  Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, kao nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Opština Zvornik je 2011. pokrenula projekat za restauraciju i obnavljane ove građevine. Kroz projekat će, pored restauracije, konzervacije i arheološki istraživanja, biti izgrađeni dodatni objekti kao što su muzeji, suvenirnice, restorani... kojima će se privući turisti. Projekat će se finansirati iz zaduženja opštine dobijenog emisijom obveznica na banjalučkoj berzi.

Danas se do ove tvrđave može doći preko naselja Srpska Varoš, asfaltnim putem dužine 7 kilometara. I pješačkom stazom iz centra grada kroz naselje Bair, u dužini od 2 kilometra izgrađenom 2009. godine. Inače ova staza se zove i „Jerinin put kamena” jer je prokleta Jerina, prema legendi, naredila da se kamen za gradnju zvorničke tvrđave ovuda, prenosi iz ruke u ruku. Stazu je od ove godine, Turistička organizacija opštine Zvornik, obilježila turističkom signalizacijom. Uz samu stazu postoje klupe za odmaranje, a na pola staze nalazi se izletište Kaplan, gdje pješaci mogu da predahnu ili organizuju izlet. Pored ove staze u planu je i izgradnja staze sa druge strane tvrđave. Ta staza koja vodi od gradske kapije (Donjeg grada) do zidina tvrđave dobila je ime „Jerinin put strasti“ prema legendi o nezasitoj gospodarici Jerini koja je zavodila mlade junake iz svoje pratnje, a zatim ih noću bacala kroz tajna vrata s najviše kule u Drinu, da bi se, bez svjedoka, sačuvale tajne njenog noćnog života. Sam dolazak do tvrđave stazama, na kojima se prepliću priče obavijene dozom tajnovitosti i mističnosti, turistima će biti zanimljiviji, što će doprinijeti i povećanju turističke atraktivnosti ovog prostora i turistima dati poseban ugođaj tokom obilaska tvrđave.